Wyobraź sobie, że pracujesz w pakowni lub laboratorium i nagle rozsypuje się cukier, mąka albo proszek farmaceutyczny. Sięgasz po odkurzacz jak zwykle – ale zatrzymujesz się na chwilę. Czy naprawdę wolno Ci go użyć do pyłów palnych? Może wydawać się to prostym pytaniem, ale odpowiedź wcale nie jest oczywista.
I tu właśnie wchodzą w grę odkurzacze zaprojektowane i przetestowane do pracy z pyłami palnymi (ACD lub ATEX). Ten artykuł pomoże Ci zrozumieć, kiedy zwykły odkurzacz jest niewystarczający, co w rzeczywistości oznacza ACD i kiedy zamiast tego należy wybrać odkurzacz z certyfikatem ATEX oraz udokumentowanym bezpieczeństwem w strefie 20.
Palny pył i niewidoczne zagrożenie
Wiele materiałów, które na co dzień uważamy za nieszkodliwe, w postaci proszku może w rzeczywistości stanowić potencjalne zagrożenie wybuchem. Dotyczy to między innymi skrobi, cukru, kakao w proszku, mąki, laktozy oraz wielu substancji czynnych (API). Gdy substancje te zamienią się w drobny pył i zostaną uniesione w powietrze, mogą stworzyć atmosferę wybuchową – zwłaszcza jeśli w pobliżu znajduje się źródło zapłonu.
Problem polega na tym, że to zagrożenie nie występuje wyłącznie w oczywistych strefach ATEX z migającymi lampkami ostrzegawczymi. Powstaje ono również wewnątrz samego odkurzacza, gdzie spotykają się powietrze, pył i ruchome elementy. Wiele standardowych odkurzaczy przemysłowych nie posiada odpowiedniego zabezpieczenia przed iskrzeniem, gorącymi powierzchniami czy elektrycznością statyczną. I właśnie dlatego używanie zwykłego odkurzacza do palnego pyłu w praktyce może być niebezpieczne – a w niektórych przypadkach wręcz nielegalne.
Czym właściwie jest odkurzacz ACD?
ACD oznacza Appliance for Combustible Dust (urządzenie do pracy z pyłami palnymi). Nie jest to system certyfikacji, lecz techniczne określenie stosowane w normie IEC 60335-2-69 dla odkurzaczy zaprojektowanych do bezpiecznego usuwania pyłów palnych w obszarach, które nie są sklasyfikowane jako strefy ATEX.
W praktyce oznacza to, że odkurzacz jest zbudowany w taki sposób, aby nie powodował zapłonu pyłu wewnątrz zbiornika – nawet jeśli powstanie tam atmosfera wybuchowa. Wymaga to m.in. prawidłowego odprowadzania ładunków elektrostatycznych, zastosowania materiałów przewodzących oraz bezpiecznej, wielostopniowej filtracji.
Aby odkurzacz był uznany za odpowiedni do pracy z pyłami palnymi poza strefami ATEX, powinien skutecznie odprowadzać ładunki elektrostatyczne – nie tylko przez przewód uziemiający, ale również poprzez kontrolowany i mierzalny opór. W praktyce oznacza to, że odkurzacz musi posiadać przewodzące połączenie z całkowitym oporem do uziemienia poniżej 10⁶ Ω, co powinno być możliwe do udokumentowania. Jednocześnie węże, zbiorniki i złącza powinny być antystatyczne lub przewodzące, w zależności od konstrukcji urządzenia.
Wybór materiałów również odgrywa kluczową rolę. Wiele odkurzaczy ACD wykonanych jest ze stali nierdzewnej lub specjalnie powlekanych metali, ponieważ niektóre inne rodzaje stali, a zwłaszcza aluminium, mogą wytwarzać iskry przy uderzeniu. Stal nierdzewna natomiast charakteryzuje się niską zdolnością do iskrzenia, co zapewnia bezpieczniejszą konstrukcję.
System filtracji musi składać się z co najmniej dwóch poziomów: filtra głównego, który wychwytuje większość pyłu, oraz filtra zabezpieczającego, który chroni silnik i otoczenie przed drobnym i potencjalnie reaktywnym pyłem. W wielu przypadkach jako filtr zabezpieczający stosuje się filtr HEPA, zwłaszcza gdy odkurzacz musi spełniać zarówno wymagania zdrowotne, jak i przeciwwybuchowe. HEPA nie jest jednak wymogiem absolutnym, ale w praktyce często wybierany jest ze względu na wysoką skuteczność filtracji.
Ponadto urządzenie nie może osiągać temperatur powierzchniowych przekraczających temperaturę zapłonu danego pyłu. W praktyce oznacza to, że odkurzacz musi być przetestowany pod kątem maksymalnego wzrostu temperatury podczas pracy. Wiele modeli ACD posiada klasyfikację, np. T135°C, co oznacza, że żadna zewnętrzna ani wewnętrzna powierzchnia nie może przekroczyć tej temperatury. Ma to szczególne znaczenie przy odkurzaniu bardzo drobnego i łatwopalnego pyłu.
Co oznaczają oznaczenia – i na co powinieneś zwrócić uwagę?
ACD nie jest oficjalnym certyfikatem ATEX, dlatego nie istnieje znormalizowane oznaczenie ACD, które miałoby moc prawną. Niektórzy producenci podają jedynie dane techniczne, takie jak maksymalna temperatura powierzchni (np. T135 °C) czy parametry odprowadzania ładunków elektrostatycznych, ale bez oznaczenia „Ex”, ponieważ to wymaga certyfikatu ATEX.
Jeżeli potrzebujesz urządzenia z udokumentowanym dopuszczeniem do pracy w strefie 20 (kategoria 1D), należy wybrać odkurzacz z pełnym oznakowaniem ATEX, np.:Ex II 1/3D Ex h IIIC T160°C Da/Dc
Oznacza to, że urządzenie jest zatwierdzone zarówno do pracy w strefach zagrożonych wybuchem (zewnętrzna strefa 22), jak i do bezpiecznego zasysania atmosfery wybuchowej wewnątrz urządzenia – certyfikowane przez jednostkę notyfikowaną zgodnie z normą EN 17348.
Co oznacza „Da”?
To oznacza, że urządzenie może być używane w Strefie 20 – czyli w miejscach, gdzie atmosfera wybuchowa może występować ciągle lub często. W praktyce oznacza to, że odkurzacz został zaprojektowany z wyjątkowo wysokim poziomem bezpieczeństwa, a jego wewnętrzne komponenty są zabezpieczone przed zapłonem nawet w niekorzystnych warunkach.
Istnieją trzy poziomy EPL (Equipment Protection Level – Poziom Ochrony Urządzenia) dla pyłu:
Dc – podwyższony poziom ochrony
→ odpowiedni do Strefy 22 (rzadkie i krótkotrwałe występowanie atmosfery wybuchowej)
Da – bardzo wysoki poziom ochrony
→ odpowiedni do Strefy 20 (ciągła obecność atmosfery wybuchowej)
Db – wysoki poziom ochrony
→ odpowiedni do Strefy 21 (częsta obecność atmosfery wybuchowej)
Tylko odkurzacze z pełnym certyfikatem ATEX wydanym przez jednostkę notyfikowaną mogą być oznaczone symbolem „Da”. Sprzęt ACD nie może używać tego oznaczenia, chyba że posiada certyfikat ATEX zgodny z normą EN 17348.
Kiedy ma sens wybór odkurzacza ACD?
Odkurzacze ACD zostały opracowane właśnie z myślą o sytuacjach, w których pracujesz z palnym pyłem, ale nie znajdujesz się w strefie sklasyfikowanej jako ATEX. Może to dotyczyć korytarzy clean roomów, pomieszczeń technicznych, pakowni, laboratoriów lub obszarów produkcyjnych, gdzie do rozsypów dochodzi sporadycznie i są one szybko usuwane.
Kluczowe jest, aby pył nie tworzył trwałych chmur w powietrzu oraz by nie występowały czynniki ryzyka, takie jak gorące powierzchnie, iskrzenie czy niezabezpieczone instalacje elektryczne. Jeśli te warunki są spełnione – i jednocześnie używany jest odpowiednio skonstruowany odkurzacz ACD – jest to całkowicie legalne i bezpieczne rozwiązanie.
Kiedy ACD nie wystarcza – i konieczne jest ATEX
Istnieje jednak wiele sytuacji, w których odkurzacz ACD nie jest wystarczający. Jeśli pracujesz w obszarach sklasyfikowanych jako Strefa 20, 21 lub 22, przepisy jasno wymagają stosowania sprzętu z certyfikatem ATEX. Dotyczy to również przypadków, gdy odkurzacz ma być ustawiony bezpośrednio w strefie zagrożenia, lub gdy nie masz kontroli nad rozprzestrzenianiem się pyłu w pomieszczeniu.
W praktyce często obserwujemy, że firmy nie doceniają ryzyka – szczególnie w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym, gdzie wiele osób sądzi, że czyste otoczenie automatycznie oznacza niskie ryzyko. Jednak w momencie, gdy występuje połączenie drobnego, palnego pyłu i potencjalnego źródła zapłonu, zaczynają obowiązywać wymagania ATEX.
Nie wszystkie „odkurzacze ACD” są sobie równe.
Jednym z głównych problemów na obecnym rynku jest to, że określenie ACD nie jest nazwą chronioną. Oznacza to, że niektórzy producenci sprzedają zwykłe odkurzacze przemysłowe jako „ACD”, mimo że nie spełniają one wymagań technicznych normy IEC 60335-2-69 dotyczących bezpiecznego zasysania pyłów palnych. Często spotyka się urządzenia bez odpowiednich testów, oznaczeń czy dokumentacji – a w najgorszych przypadkach wykonane z tworzyw sztucznych i bez skutecznego uziemienia.
Kluczowe pytanie brzmi więc nie to, czy w katalogu widnieje napis „ACD”, ale czy producent może udokumentować, że odkurzacz jest zaprojektowany i przetestowany do pracy z pyłami palnymi zgodnie z IEC 60335-2-69.
Jeżeli potrzebna jest oficjalna dokumentacja dla strefy 20 (kategoria 1D), wymagany jest pełny certyfikat ATEX wydany przez jednostkę notyfikowaną zgodnie z normą EN 17348.
W Particulair mamy świadomość tej niejasnej sytuacji i zawsze zalecamy wybór odkurzaczy ACD z udokumentowanym bezpieczeństwem lub w pełni certyfikowanych urządzeń ATEX tam, gdzie wymagane jest potwierdzenie zgodności ze strefą 20.
Jak dokonać właściwego wyboru?
Jeżeli pracujesz w obszarze, który nie jest sklasyfikowany jako strefa ATEX, a rozpryski pyłu palnego zdarzają się jedynie sporadycznie, odkurzacz ACD może być właściwym rozwiązaniem – pod warunkiem, że producent potrafi udokumentować, iż został on zaprojektowany i przetestowany zgodnie z normą IEC 60335-2-69 do bezpiecznej pracy z pyłami palnymi.
Jeżeli jednak istnieje jakakolwiek wątpliwość, czy obszar powinien być sklasyfikowany, lub jeśli istnieje ryzyko powstawania chmur pyłu i obecności źródeł zapłonu, najbezpieczniejszym wyborem będzie zawsze w pełni certyfikowany odkurzacz ATEX z udokumentowanym dopuszczeniem do pracy w strefie 20 (kategoria 1D) wydanym przez jednostkę notyfikowaną. Tu chodzi nie tylko o zgodność z przepisami – chodzi przede wszystkim o bezpieczeństwo ludzi i produkcji.
Wnioski
Odkurzacze ACD nie są „tańszą alternatywą” dla urządzeń ATEX. To specjalistyczne rozwiązanie przeznaczone do określonych sytuacji, w których pyły palne występują w obszarach niesklasyfikowanych jako strefy ATEX – a mimo to konieczne jest zapewnienie udokumentowanego bezpieczeństwa.
W Particulair kierujemy się zasadą, że odkurzacz ACD powinien być równie bezpieczny jak model ATEX, ale dopasowany do odpowiednich warunków pracy. Dlatego oferujemy wyłącznie modele ACD, dla których możemy przedstawić dokumentację potwierdzającą, że zostały zaprojektowane i przetestowane zgodnie z normą IEC 60335-2-69 do bezpiecznej pracy z pyłami palnymi.
Jeżeli wymagane jest urządzenie z udokumentowanym dopuszczeniem do pracy w strefie 20, dostarczamy modele ATEX testowane i zatwierdzone przez jednostkę notyfikowaną zgodnie z normą EN 17348.
Odkurzacze ACD wymagają specjalistycznej wiedzy – zawsze należy wymagać odpowiedniej dokumentacji i oznakowania. Jeśli masz wątpliwości, jakie przepisy obowiązują w Twojej sytuacji, warto skonsultować się z ekspertem technicznym takim jak my. Poruszanie się w świecie ATEX i klasyfikacji pyłów nie jest łatwe – a wybór niewłaściwego rozwiązania może mieć poważne konsekwencje.
25 maj 2025
